Voelt u op dit moment een ongemakje? Pijn? Jeuk? Misschien heeft u last van uw knie of uw rug? Of lichte hoofdpijn? Heeft u het warm? Heeft u dorst? Honger? Duizelig? Een wazige blik? Een verstopte neus? Moet u veel plassen? Heeft u dunne ontlasting? Of juist verstopte darmen? Bent u moe? Vergeetachtig? Angstig? Neerslachtig? Ligt u wakker? Heeft u levendige dromen?
Of had u misschien gisteren last van één van deze dingen, of vorige week?
De kans is groot dat dat zo is. En de kans dat u geen idee heeft waardoor deze ongemakjes werden veroorzaakt is ook groot. Tenzij u zwanger bent. Dan is alles wat u voelt eenvoudig te verklaren. Typ in: hoofdpijn/rugpijn/levendige dromen/neerslachtig/prikkelbaar en het toverwoord “zwanger” en je vindt tientallen websites die in de rij staan om jou te vertellen dat het volledig normaal is, te verwachten zelfs. Eigenlijk zou het wereldnieuws zijn als je je negen maanden lang niet akelig zou voelen. De hormonen “gieren door je lijf”. Dat weet iedereen, en we lijken er ook collectief van overtuigd dat die hormonen een destructieve werking hebben op je lichamelijke en mentale vermogens.
Ik merk hoe ik er zelf op ben ingesteld. Ik verpest een experiment in december en het eerste wat ik denk: “zie je wel, derde trimester”. Mijn geheugen zal wel aangetast zijn, mijn inschattingsvermogen, mijn concentratie. Ik ben nu eenmaal een bom van hormonen. Totdat je de literatuur leest en het onzin blijkt. Er zijn ongeveer net zo veel studies die vinden waarin zwangere vrouwen het béter doen in geheugentestjes dan slechter. Het is dus een fabeltje. En niet zo’n onschuldig fabeltje. Het gevolg is dat miljoenen gezonde zwangere vrouwen, in de bloei van hun leven en hun carrière, systematisch worden onderschat door collega’s, bazen, echtgenoten, vrienden en door zichzelf. Je merkt het aan alles. Duizend keer die vraag, vol compassie, “hoe voel je je?” Of “wanneer ga je stoppen met werken?”. Alsof je potdorie terminaal ziek bent. En het ergste is dat je tijdens die negen maanden natuurlijk een keer rugpijn krijgt, of hoofdpijn, of een verstopte neus, en ook al had je vorig jaar last van precies hetzelfde kwaaltje, dat het dan toch je vermoedens van je algehele fysieke en mentale zwakte bevestigt.
Dit gaat niet alleen over zwangerschap. Dit is een algemener probleem. Ook anno 21e eeuw is de gemiddelde burger zo bedroevend slecht in het bedrijven van basale wetenschap. We zijn hoger opgeleid dan ooit. Iedereen kan lezen, schrijven, rekenen, we spreken onze talen. Maar een simpel experiment uitvoeren, of beredeneren wanneer conclusies gerechtvaardigd zijn blijft telkens te hoog gegrepen. We blijven verbanden zien tussen zaken die niets met elkaar te maken hebben. De UMTS-mast en je duizeligheid. Het weer en je slaapkwaliteit. Het eten van brood en je ontlasting. Vaccinatie en autisme. Onze eigen ervaring, en de kleurrijke verhalen van onze buurmannen en collega’s blijven de belangrijkste aanwijzingen voor hoe de wereld in elkaar steekt.
Genoeg geklaagd. Want er is een keerzijde. Het is niet alleen maar negatief. Precies diezelfde tekortkoming kunnen we inzetten om je eigen, al dan niet ingebeelde, gezondheidsproblemen op te lossen. Stel, je bent zwanger en je krijgt rugpijn. Een collega ziet je strompelen door de gang en zegt: “oh meid, ik had ook zo’n rugpijn tijdens mijn zwangerschap. Hier is het telefoonnummer van de acupuncturist. Vraag me niet hoe, maar na twee behandelingen had ik nergens meer last van.”
Wat te doen? Ik ben wetenschapper. Ik weet dat er nauwelijks bewijs is dat acupunctuur ook maar een greintje helpt ten opzichte van placebo-behandeling (fopprikjes met tandenstokers, of prikjes op “irrelevante” plekken). Niemand heeft ooit bewijs gezien van die meridianen of energiebanen die met de naaldjes moeten worden geprikkeld. En het feit dat het om een “eeuwenoude” Chinese behandelwijze gaat, laat me ook koud.
Wat doet een zwangere vrouw die de wetenschap serieus neemt maar barst van de rugpijn? Die belt onmiddellijk die acupuncturist. Of de Ayurvedische behandelaar, of de hypno en/of massage en/of manueel therapeut. Of iemand anders die een uurlang in volle concentratie met gefronste wenkbrauwen en zijn haar in een staart zijn onzin op je loslaat. Zolang er een dromenvanger of Oosterse tegelwijsheid aan de muur hangt en er een cd met vogel en waterval-geluiden opstaat, doe ik enthousiast mee en betaal bij de uitgang.
Waarom? Omdat het veilig is en omdat het werkt. Het is ontzettend ingewikkeld om géén effect van acupunctuur te vinden ten opzichte van iemand die thuis blijft en geen actie onderneemt. Als wetenschapper interesseert het me misschien hoe iets werkt, als patiënt maakt het me geen fluit uit als ik maar pijnvrij door kan lopen. Wij leven nu eenmaal niet in een placebo-gecontroleerde werkelijkheid. Wij hebben grote hoofden, we verzinnen onze eigen kulverhaaltjes, we fantaseren erop los. Als we onszelf ziek kunnen praten, kunnen we onszelf ook beter praten. Het is geen schande om dat te proberen.