We dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was. Al die voorpagina’s, al dat denkwerk, al dat gepieker en gepeins over een hypothetisch vertrek van de Britten uit de EU, alles was voor niets. Ze blijven.
Hier mijn theorie over het referendum: mensen stemmen tegen een Brexit omdat ze geen verandering willen. Omdat ze nooit verandering willen. Ze willen dat de status quo precies zo blijft als hij is. Een beetje zo van: “we zitten toch al jaren in de EU. Laten we er nu ook maar in blijven.”
Sterker nog. Ik denk dat de uitslag van de meeste referenda zo te verklaren is. De Schotten wilden niet onafhankelijk worden in 2014 want ze dachten: “ach, we zijn nu al zolang in het Koninkrijk laten we het nu maar lekker zo houden ook”. De Grieken wilden geen bail-out, want daar kon alleen maar nóg meer narigheid van komen. De Europese grondwet werd weggestemd want we deden het toch al jaren prima zonder? E n het Oekraïne verdrag werd weggestemd, want we hadden nu toch ook geen Oekraïne-verdrag? En we waren nu toch ook gelukkig?
Je kan elk referendum helemaal kapot-analyseren, maar volgens mij is er één gemene deler en dat is dat het volk bijna altijd zijn hakken in het zand zet. Het volk is hyper-inert, bang voor elke verandering, een dood paard. Mensen die afremmen, twijfelen, angstig zijn, zijn eigenlijk altijd in de meerderheid. En de meerderheid zegt dus: “laten we alles maar zo houden als het was”.
Het is zelfs zo’n voorspelbare eigenschap dat een volksraadpleging strategisch kan worden ingezet als je een bepaalde verandering wil tegenhouden. Nou was dat bij het Brexit referendum niet het geval, maar je ziet het wel bij lokale kwesties. Het zijn de tegenstanders van windmolens in Friesland die een referendum over de komst van windmolens proberen te organiseren. Het zijn de tegenstanders van het nieuwe erfpachtstelsel in Amsterdam die een referendum over het nieuwe erfpachtstelsel proberen te organiseren. Het zijn de tegenstanders van voorgestelde asielzoekerscentra in Sint Anna-Parochie en Zwolle en Den Bosch en Kollum die een referendum proberen te organiseren over die asielzoekerscentra. In Delft probeerde een groepje zelfs een referendum te organiseren mocht de gemeente het in zijn botte kop halen om ooit een asielzoekerscentrum naar Delft te laten komen. Dat was niet het geval.
Ik werd laatst op de hoogte gesteld van een prachtig ontwerp voor een brug over het IJ bij Amsterdam. Een “luchttunnel” voor fietsers en wandelaars en toeristen, die Noord met Zuid zou moeten verbinden, zodat je eindelijk niet meer op dat knullige pontje hoeft. Een geweldig idee, iets wat Amsterdam eindelijk iets meer smoel, een pietsie skyline zou kunnen geven. Denk je dat de organisatoren het ooit in een hoofd halen om een referendum aan te vragen? Welnee. Mensen die iets willen bouwen, die iets moois willen neerzetten in dit land, mijden het referendum als de pest.
Ik vind dat het zo moeilijk mogelijk moet worden gemaakt om een referendum te organiseren. Met referenda krijg je namelijk nooit iets voor elkaar. Ik durf te stellen dat als je het Nederlanders rechtstreeks had gevraagd er dan nooit een treinrails was aangelegd, er nooit een polder was drooggelegd, nooit deltawerken waren gebouwd, misschien wel nooit een grachtengordel uitgegraven. “Je weet toch nooit precies hoe het uitpakt”. “Misschien gaat er iets mis”. “Bij twijfel, niet doen”, zegt de bevolking meestal.
Daarom werkt de parlementaire democratie beter zonder referenda. Waar de meerderheid van het electoraat uit dode paarden bestaat, zijn diezelfde dode paarden in de minderheid bij de mensen die zich uiteindelijk verkiesbaar stellen. De tegenpartij heeft bijna altijd een HR-probleem. Er zijn gewoonweg te weinig representatieve mensen zonder strafblad die op de kieslijst willen van een partij die overal voor gaat liggen. Mensen die zich verkiesbaar stellen zijn veel vaker mensen met initiatief, optimisme, die iets willen bouwen, die iets willen veranderen. Als er één eigenschap van het volk consequent ondervertegenwoordigd wordt in de gemiddelde gemeenteraad, parlement of house of commons is het wel de inertie en angst van het volk.
En dat is een goede zaak. We moeten streven naar een politiek systeem dat de angst van het volk zo min mogelijk speelruimte en invloed geeft. Mensen mogen kiezen uit de ene parlementariër die het ene wil, of de andere parlementariër die het andere wil, en maar uit een handjevol mensen die lid zijn van de tegenpartij. En ze mogen nooit de gelegenheid krijgen om te kiezen voor de status quo. Dat is trouwens sowieso kiezersbedrog.